Spis treści
- r. pr. Joanna Polkowska-Sowa
- +48 22 243 34 75
- kancelaria@sowaip.pl
Umowa o zakazie konkurencji najczęściej kojarzona jest ze stosunkiem między pracodawcą a pracownikiem. Tymczasem, umowa o zakazie konkurencji nie dotyczy wyłącznie stosunków pracowniczych, ale także umów cywilnoprawnych z osobami fizycznymi oraz umów między przedsiębiorcami (umowy B2B). Przyjrzymy się zatem podstawowym informacjom na temat umowy o zakazie konkurencji w różnych stosunkach prawnych.
Czym jest zakaz konkurencji?
Zanim przejdziemy do tematu samej umowy o zakazie konkurencji, warto powiedzieć kilka słów o samym zakazie konkurencji.
Najprościej rzecz ujmując, zakaz konkurencji należy rozumieć jako ograniczenie możliwości podejmowania działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy lub kontrahenta.
Sednem zakazu konkurencji jest zatem ochrona podmiotu, na rzecz którego świadczona jest praca lub inne usługi. Zakaz konkurencji dotyczy przede wszystkim zakazu wykorzystania informacji i wiedzy zdobytej u konkretnego podmiotu do prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec niego.
Żeby zrozumieć istotę zakazu konkurencji możemy wyobrazić sobie pracownika, który zostaje zatrudniony w firmie świadczącej określony rodzaj usług. Pracodawca wyszkolił pracownika i dał mu swoje know-how, a zatem wiedzę potrzebną do świadczenia usług i zdobywania klientów. Następnie pracownik ten odszedł z firmy i założył własną, o takim samym profilu działalności. Mało tego, firma byłego pracownika pozyskuje klientów na tym samym rynku, co firma jego byłego pracodawcy. Właśnie takim sytuacjom ma zapobiegać umowa o zakazie konkurencji.
Umowa o zakazie konkurencji w umowie o pracę
Najczęściej spotykanym przypadkiem jest zawieranie umowy o zakazie konkurencji w umowie o pracę. Dokonujemy jednak w tym miejscu pewnego uproszczenia, gdyż zgodnie z art. 1011 Kodeksu pracy, zakaz konkurencji zawsze musi zostać określony w odrębnej umowie. Nawet jeżeli postanowienia co do zakazu konkurencji znalazły się w samej umowie o pracę, to w świetle prawa mamy do czynienia z dwiema odrębnymi umowami: umową regulującą stosunek pracy oraz umową dotyczącą zakazu konkurencji.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że umowa o zakazie konkurencji z pracownikiem musi być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Przepisy prawa pracy definiują zakaz konkurencji przez dwa zasadnicze zakazy. Po pierwsze, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy. Mowa tutaj oczywiście o prowadzeniu własnej działalności gospodarczej przez pracownika w tym samym obszarze co działalność pracodawcy. Po drugie, pracownik nie może świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie wobec pomiotu prowadzącego działalność konkurencyjną w stosunku do pracodawcy. W tym miejscu chodzi zatem o pracę na rzecz konkurenta pracodawcy.
Umowa o zakazie konkurencji z byłym pracownikiem – warunki
Oczywiście w tym miejscu może pojawić się bardzo ważne pytanie: czy umowa o zakazie konkurencji obowiązuje jedynie w trakcie zatrudnienia pracownika?
Ograniczenie obowiązywania umowy o zakazie konkurencji wyłącznie do czasu istnienia stosunku pracy jest rzecz jasna możliwe, chociaż rozwiązanie to wydaje się mało logiczne z perspektywy wszystkiego, co zostało powiedziane powyżej.
Ustawodawca dopuszcza więc obowiązywanie umowy o zakazie konkurencji również po ustaniu stosunku pracy. Postawione są przy tym dwa zasadnicze warunki: umowa taka nie może być bezterminowa oraz musi przewidywać stosowne odszkodowanie dla pracownika.
Chociaż przepisy kodeksu pracy nie wskazują maksymalnego terminu, na który może zostać zawarta umowa o zakazie konkurencji, to jednak wprost stwierdzają, że umowa taka musi określać okres obowiązywania zakazu.
Wszystko zależy jednak od tego, jak długo pracodawca jest gotowy wypłacać pracownikowi odszkodowanie, o którym mowa w art. 1012 § 3 kodeksu pracy. Odszkodowanie to nie może być niższe niż 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Z tego powodu im dłuższy okres obowiązywania zakazu, tym większa wysokość odszkodowania. Rzeczone odszkodowane może być płatne jednorazowo lub też być wypłacane w miesięcznych ratach.
Przede wszystkim jednak – umowa o zakazie konkurencji z byłym pracownikiem musi szanować jego prawa do podejmowania pracy zarobkowej.
Umowa o zakazie konkurencji w innych umowach cywilnoprawnych
Jak jednak przedstawia się kwestia zasygnalizowana na początku, a zatem zakaz konkurencji w innych umowach cywilnoprawnych, takich jak chociażby umowa zlecenia?
Ten temat jest już bardziej skomplikowany, gdyż przepisy prawa nie przewidują żadnych konkretnych regulacji w tym zakresie. Oznacza to, że do zawarty w takiej umowie zakaz konkurencji będziemy zawsze oceniać z perspektywy tzw. swobody umów, a więc uprawnienia stron stosunku prawnego do ukształtowania go według swojego uznania, o ile jego treść i cel nie będą sprzeciwiać się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
W praktyce oceniając dopuszczalność zakazu konkurencji chociażby w umowie zlecenia, konieczne będzie wzięcia pod uwagę wszystkich okoliczności konkretnego przypadku. Jeżeli mowa o zakazie konkurencji w trakcie obowiązywania samej umowy, to takie postanowienia nie budzą większych wątpliwości.
Osoba, która decyduje się podpisać taką umowę, robi to z własnej woli, świadoma ograniczenia, które na siebie zakłada w zakresie zakazu podejmowania działalności konkurencyjnej. Sprawa nie jest już taka prosta, gdy przyjrzymy się umowie o zakazie konkurencji rozciągającej się na okres po obowiązywaniu właściwej umowy.
Na uwagę zasługuje fakt, że osoba fizyczna w relacji z przedsiębiorcą zawsze występuje jako słabsza strona stosunku prawnego. Z tego powodu, zastrzeżenie zakazu konkurencji po okresie obowiązywania umowy cywilnoprawnej bez stosownego ekwiwalentu uznawane jest jako nieważne wobec sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.
Wprost na ten temat wypowiedział się nawet Sad Najwyższy w wyroku z dnia 11 września 2003 r., sygn. akt III CKN 579/01. Prowadzi to do wniosku, że przy umowie o zakazie konkurencji w przypadku innych umów cywilnoprawnych, należy zachować szczególną ostrożność i rozważyć wszelkie okoliczności. Kluczowe może okazać się prawidłowe określenie zakresu obowiązującego zakazu.
Umowa o zakazie konkurencji w przypadku stosunku B2B – czy to możliwe?
Ostatnia możliwa konfiguracja, to umowa o zakazie konkurencji obowiązująca między przedsiębiorcami, a zatem w ramach stosunku B2B. Podobnie jak w przypadku innych umów cywilnoprawnych, przedsiębiorcy dysponują pełną swobodą umów w kształtowaniu stosunków między sobą.
Różnica jest jednak taka, że przedsiębiorcy co do zasady występują na różnorzędnej pozycji wobec siebie, a zatem żadna ze stron nie korzysta ze szczególnej ochrony prawnej. Z tego powodu w stosunkach między przedsiębiorcami możliwe jest zawarcie umowy o zakazie konkurencji zarówno na czas trwania umowy właściwej, jak również na okres po tym czasie.
Dodatkowo nie jest konieczne zastrzeganie żadnego dodatkowego wynagrodzenia, odszkodowania lub ekwiwalentu. Wszystko jednak zależy od okoliczności konkretnego przypadku, gdyż granice swobody umów nie są nieograniczone. W praktyce przedsiębiorcy decydują się na zobowiązanie taką umową jedynie za wynagrodzeniem.
Umowa o zakazie konkurencji - Podsumowanie
Wszystkie powyższe okoliczności prowadzą do jednej konkluzji – umowa o zakazie konkurencji to złożony temat, który zawsze wymaga indywidualnego podejścia. W razie jakichkolwiek pytań związanych z umową o zakazie konkurencji zapraszamy do kontaktu.
